DİZ VE KALÇA PROTEZLERİ HAKKINDA BİLGİLER

Ortalama insan ömrünün artması ve tıptaki hızlı ilerlemelere parelel olarak günümüzde protez ameliyatları gereksinimi ve uygulaması artmıştır.  Bu yazıda protez ameliyatları hakkında kısa ve anlaşılır bilgi vermek istedik. Protez amelyatları tüm eklemlere uyğulanabileceği gibi sıklıkla dize, kalçaya, omuza, dirseğe, ayak bileğine ve parmak eklemlerine yapılır. Bunların içinde de sıklıkla diz ve kalça protezi ameliyatı yapılmaktadır. Toplumda diz ve kalça protezi ameliyatı olmuş ve gereksinim duyan çok hasta vardır, bu iki protez ameliyatlarını aşağıdaki gibi daha ayrıntılı inceleyelim:

DİZ PROTEZİ  

Total diz protezi, aşınmış olan eklem yüzlerinin, metal ve polietilenden imal edilen, ağrısız eklem hareketi için tasarlanmış özel parçalar ile kaplanarak yapay bir eklem oluşturulmasıdır. İlk kez 1968 yılında uygulanan diz protezi, cerrahi teknikler, kullanılan maddeler ve tasarım alanındaki ilerlemeler sayesinde geliştirilerek günümüzde çok daha başarılı bir tedavi yöntemi olmuştur. Son yıllarda sadece dizin bozuk tarafının değiştirildiği unikondiler protezler ve çimentosuz protezlerde kullanılmaya başlandı.

Total diz protezi kimin için uygundur ?

İstirahat, ilaçlar, fizik tedavi yöntemleri, baston kullanımı ve eklem içi enjeksiyonlar gibi tedavi yöntemleri uygulanmış olmasına rağmen diz ağrıları kontrol edilemeyen, yürüme, merdiven çıkma gibi günlük yaşam aktiviteleri ileri derecede kısıtlanmış ve eklem kıkırdağında ileri harabiyet olan hastalarda total diz protezi uygundur. Hastanın 50 - 85 yaşları arasında olması tercih edilir, ancak romatoid artrit ve osteonekroz gibi bazı özel durumlarda daha erken yaşlarda da protez yapılabilir.

Total diz protezi nasıl yapılır ?

Uygun anestezi yapıldıktan sonra, dizin önünden yapılan bir kesi ile diz eklemine ulaşılır. Eklemi oluşturan üç kemiğin (femur, tibia ve patella) birbirlerine temas eden yüzlerindeki aşınmış kıkırdak dokusu, ince bir kemik tabakası ile birlikte kesilerek çıkartılır, sonra uygun boyutlarda seçilen protez parçaları, kemik çimentosu (polimetil metakrilat) adı verilen bir dolgu maddesi kullanılarak, hazırlanan kemik yüzeylere tutturulur. Son yıllarda total diz protezi ameliyatı sırasında  patella (diz kapağı kemiği) değiştirilmeyip sadece femur eklem yüzeyi ve tibia eklem yüzeyi değiştirilmektedir. görüldüğü gibi halkımız diz protezi amelyatına diz kapağı değiştirme ameliyatı demesine rağmen, diz kapağını (patellayı) ameliyatta değiştirmemekteyiz.

Böylece eklem yüzleri, metal ve plastikten yapılmış parçalarla yeniden kaplanmış olur. Ameliyat ortalama 1 saat sürer. Ameliyat sonrası ağrı kontrolü için sıklıka epidural (belden yerleştirilen) veya damar yoluyla ilaç veren ağrı pompaları kullanılır. Ertesi gün diz hareketlerine başlanır ve yardımla ayağa kaldılır. Oda ve koridor içinde rahat yürüyebilir hale geldiğinizde hastaneden taburcu edilir. Bu süre, hastadan hastaya çok farklılık göstermekle birlikte ortalama 5-7 gündür.

Hastaya ameliyat sonrası 1 – 2 günde diz hareketlerine başlanır ve wc ihtiyacı gibi ihtiyaçlarını kendileri görebilirler, hastanede ve evde diz hareketlerine devam edilir,  diz hareketlerini yeterince yapamayan hastalara fizik tedavi yöntemlerinden yararlanılır. Hastalar ortalama 20 günde iyileşip günlük yaşantılarına dönerler.

Diz protezi ameliyatı olmuş hastalar ileri yaşantılarında çok aktif hareketli olmaları istenmez, orta ayarda hareket önerilir,  özellikle kilo almamaları istenir. Ameliyat sonrası doktoruna düzenli kontrol şartır.

Diz protezlerinin ömrü sık sorulan sorudur. Cerrahi tekniği iyi uygulanmış, kaliteli malzeme kullanılan bilinçli hastalarda 50 yaş sonrası yapılan ameliyatlar genellikle ömür boyu kullanılır.

 

Unikondiler (yarım-kısmı-tek kompartman) diz protezi:

 

Yarım diz protezi, dizin tamamının değil genellikle iç yarımının kireçlendiği hastalarda kullanılan çok başarılı bir tedavi yöntemidir. Total diz protezi için yaşı genç olan cerrahi dışı tüm tedaviler yapılıp yanıt alınamayan 40-50-60 yaş grubu hastalarda uygulanır. Ancak son derece teknik bir cerrahisi vardır. Cerrahi işlem sırasında yapılacak küçük bir hata tedavinin sonucunu başarısız yapar. Bu yüzden bu tip ameliyatların bu konuda çok tecrübesi olan ortopedik cerrahlar tarafından yapılması uygundur.

Aşırı kilolu, dizde aşırı içe ya da dışa açılanması olan hastalar ve de dizde ön çapraz bağı sağlam olmayan hastalar için bu ameliyat yapılmamalıdır.

Yarım protez konan hastaların başarılı bir cerrahi işlem sonrası protezin ömrü ortalama 10-15 yıl sürer. Yarım protezde  gevşeme, kayma gibi şikayetler olunca tekrar ameliyatla total diz protezi yapılır.

Hastanemizde uzun zamandır diğer protez ameliyatları gibi yarım diz protezi ameliyatı da başarıyla yapılmaktadır.

 

 NOT : DİZ PROTEZİ AMELİYAT RESİMLERİNİ FOTO ALBÜMDE GÖREBİLİRSİNİZ

 

KALÇA PROTEZİ

Kalça protezi genelde 3 gereksinimle yapılır .

1. Kalça kireçlenmesi; Kalçadaki kireçlenmeye bağlı rahatsızlıklarınız hayat standartınızı istemediğiniz kadar düşürdüğü zaman  protez zamanı geldi demektir. Buradan anlaşılacağı gibi ameliyat zamanlamasına sadece doktor değil hasta ile doktor ortak karar verir.  Bir hastanın istirahatte de ağrısı varsa, ayak tırnaklarını kesmede zorlanıyorsa, baston kullanma ihtiyacı duyuyorsa ameliyat zamanı gelmiş demektir. 

2. Kalça kırıkları; Kalçanın boyun çevresi kırıklarının bir kısmı özellikle yaşlılarda  kaynama özelliği azalmıştır. Bu nedenle kırık parçanın ameliyatla çıkarılması ve kalça fonksiyonlarının devamı için protez ameliyatı gerekir. 

3. Avaskuler nekroz; Avaskuler nekroz ya da kısaltılmış adıyla AVN kalça ekleminin baş kısmını besleyen damar yapının bir kısmının fonksiyonunu kaybederek başın canlı bölümünün ölmesi ve sonrasında buranın çökmesidir. Uzun süreli ve/veya yüksek doz kortizon kullanımı, kanser ilaçları, alkolizm gibi nedenlerle olursa da büyük kısmının nedeni bilinmemektedir. AVN nin ileri evrelerinde veya diğer tedavi yöntemlerinin yetersiz olduğunda durumlarda kalça protezi ameliyatı gerekir. 
En sık soru protez ameliyatı yapım yaşı ve ne kadar ömrü olduğudur. Burada hastanın kişisel özellikleri; yaş, cinsiyet, meslek,  ağırlık ve hareket seviyesi belirleyicidir. İyi ellerde yapılması şartıyla tüm hastaların %98'inde protez enaz 15-20 yıl dayanır. Günümüz modern cerrahi tekniği ve protezleri ile protez ömrü 20-25 yıla çıkmıştır. 65 yaş üzeri, kadın, 70 kg altı ve az hareketli kişilerde protezin, ömrün kalan kısmında idare edebileceği söylenebilir. Genel olarak kalça protezi iyi ellerde yapıldığında 20-25 yıl civarında tamamen ağrısız ve kalça fonksiyonlarının tam olduğu bir yaşam süresi elde edilir. 

Kalça protezinin iyi ellerde yapılması kadar ameliyathane ve ameliyat sonrası bakım hizmetleride çok önemlidir. Bu operasyonun en önemli komplikasyonu % 1-2 oranında enfeksiyondur.(en iyi ameliyathane şartlarında). Enfeksiyon gelişirse ek cerrahi prosedürler gerekebilir. İyi ameliyathane şartı dendiğinde enfeksiyon kontrolü çok iyi olan, "laminar air flow" lu ameliyathaneler anlaşılmaktadır. Damar ve sinir yaralanması riski neredeyse yoktur. 

Operasyonda eklemin her iki yüzeyi plastik ve metal komponentlerle değiştirilir. Konulan parçaları yerinde tutmak üzere 2 yol mevcuttur. Bunlardan biri polimetil metakrilat adı verile çimento ile tespittir. Diğeri ise özel hazırlanan ve kemiğin gelişimine uygun olarak kemikle bütünleşen parçalardan oluşan çimentosuz protezlerdir. Bazı çimentosuz implantların yüzeylerinde yeni kemik oluşumunu sağlayabilecek biolojik olarak aktif olan maddeler de bulunmaktadır . İleri yaş ve ileri osteoporozu olanlar dışında günümüzde çimentosuz protezler tercih edilmektedir. (Dizin tersine) Çimentosuz protez sonrası belli süre koltuk değneği kullanılması gerekebilir. 

Bugün kalça protezlerinde büyük çoğunluğu çimentosuz veya melez (kalça yuvası kısmı çimentosuz, uyluk kemiği kısmı çimentolu) olarak yapılmaktadır. Çimentosuz protezlerde protez üzerine büyüyen kemik yapı protezi vücudun bir parçası gibi tesbit eder. Ancak bu kaynama için sağlıklı bir kemik yapısına gerek vardır. 65 yaş altı ciddi bir sağlık sorunu olmayan hastalar bu grupta değerlendirilir. Genel sağlığı bozuk veya 65 yaş üzeri hastalarda protezin uyluk kemiği içine giren parçasında zaman zaman mikro bir hareket kalır ki bu diz bölgesine vuran ağrılara neden olabilir. Bu nedenle böyle hastalarda kalça komponenti çimentosuz, femoral (uyluk kemiği) komponenti çimentolu hybrid ( melez ) protezler sıklıkla kullanılır. 70 yaş üzeri, kemik erimesi fazla olan hastalarda ise tamamen çimentolu protezler kullanılabilir. Burada bahsedilen yaş sınırları mutlak değildir ve hastadan hastaya değişiklik gösterir.

 Ameliyat sonrası kalça protezli hastalar 1 – 2. günde koltuk deyneği ile  ayağa kaldırılıp yürütülür. Hastaların tamamen iyileşmesi ve koltuk deyneklerini bırakması hastanın yaşına protezin çimentolu olup olmamasına göre değişir, ancak ortala iyileşme süresi 45 – 60 gündür.

Kalça protezi olan hastalar ileri yaşantılarında çok hareketli olmaları istenmez, bağdaş kurmaları yasaktır,  wc ihtiyaçlarını asri tuvalete gitmesi istenir.  Hasta bu kuralara uymazsa protez gevşemesi, protez çıkması gibi komplikasyonların daha erken çıkmasına neden olabilir.

Ancak son yıllarda üretilen kalça protezlerinin çeşitleri artmıştır; sadece femur başı ve asetabulum yüzeyinin değiştirildiği yüzey değiştirme (resurface) protezleri, büyük başlı protezler, seramik-seramik, metal - metal protezler uygulanmaya başlandı, bu tip protezlerde kalça hareketi daha fazla açılarda yapılabiliyor ev kalça çıkması komplikasyonu daha az olmaktadır. Bir hastaya hangi tip protez uygulanacağı hastanın yaşına, kemik kalitesine, mesleğine entellektiel durumuna, ameliyatı yapacak doktorun tercübesine göre belirlenir.   

NOT : KALÇA PROTEZİ AMELİYAT RESİMLERİNİ FOTO ALBÜMDE GÖREBİLİRSİNİZ